Fikret Artan
Gece saat 01’i geçiyor ve masamda 2 yıl evvel tanesi 1 lirayken bugün 5 lira olan bir çikolatalı gofret ile 2 yıl evvel litresi 7 lira iken, %34’lük taban fiyat artışı sonrası 35 lirayı bulan bir bardak pastörize süt, karşımdaki bilgisayar ekranımda TÜİK’in TÜFE Endeksleri ile Merkez Bankasının son 27 aylık periyotta %8,5’e indirilmiş Siyaset Faizlerinin alındığı Para Politikası Kurulu (PPK) Kararları…
DÜNYANIN GÖZÜ KULAĞI FAİZ KARARINDA
Evet, sahiden bilhassa son 1 haftadır gerek yurt içi iktisat kesitleri, gerekse memleketler arası finans kurumları Merkez Bankası PPK toplantısında bugün alınacak Siyaset Faizi kararına kilitlenmiş durumda.
Hatta o denli ki, iş dünyasıyla ilgili yahut ilgisiz tanıdıklarım, alınacak Faiz kararının radikal bir formda yüksek olup olmayacağını ve bunun Döviz Kuru, Borsa yahut Altın üzere öbür yatırım araçlarını kıymetli ölçüde etkileyip etkilemeyeceğini, iktisat siyasetinin değişip değişmeyeceğini merakla ve yoğunlukla sordular.
Dış kaynaklı ilgilinin sebebinin Global Sermayenin “yolunacak yeni kaz arama” ve mutemet adamlarının neler yapacağını test edecek olmaları biçiminde değerlendirirken, içeriden kaynaklı kaygıların daha çok 1,5 yıl evvel manipülatif halde 18 liraya çıkartılan Dolar Kurunun, algı maksatlı olarak 13 liraya kadar geriletilmesinin hafızalarda yer alan travmatik tesirleri olduğunu düşünüyorum.
EKONOMİNİN KURALLARINA AYKIRI
Değerli okuyucular “Nas” konusunda hiç vakit harcamadan, öncelikle belirtmem gerekir ki iktisat eğitimi almış herkes, çok kolay bir tabirle söyleyebilirim ki, Fiyatın bir Mal yahut Hizmetin karşılığı olduğu üzere, Faizin de borç alınan paranın karşılığı olduğunu bilir.
Benzer formda Döviz Kurları da yabancı paranın ulusal para ile karşılığıdır. Burada asıl olan Fiyatın, Faizin ve Kurların iktisadın kurallarına karşıt halde belirlenmemesidir. Zorlama yahut müdahale ile olduğu takdirde eninde sonunda gerçek kıymetlerine kesinlikle gelecektir.
Bundan 36 yıl evvel Devlet Planlama Teşkilatının yazılı imtihanını aştıktan sonra katıldığım mülakatta sorulan en değerli soru olan Gerçek Faiz ve Yatırım konusunda verdiğim karşılığı bugün üzere hatırlıyorum. Dünyanın neresine gidersek gidelim, hangi iktisadını incelersek inceleyelim Enflasyonun üzerinde bir Faiz olmadıkça, tasarrufları ve yatırımları özendirmek mümkün değildir.
5 Mayısta açıklanan enflasyon oranına baktığımızda, kağıt üzerinde de olsa, Yıl Sonu TÜFE’nin %39,59 olduğunu biliyoruz. Merkez Bankasının uyguladığı Faizin ise neredeyse bunun 5’te biri olduğunu da görüyoruz.
ABD’NİN YOLU İZLENMEDİ
Bundan 27 ay evvel bu gerçek kabul edilip kademeli olarak, ABD ve gelişmiş iktisatların yaptığı üzere bir yol izlenseydi, bugün enflasyon ile faiz oranı ortasında makasın açılmayacağı, bu kadar yüksek bir fark olmayacağı üzere, fiyat artışları ile çaba de bu kadar uzun ve şiddetli olmazdı.
Yine, iktisada ait alınan kararlarda bu kadar zigzag ve çelişkiler olmasaydı, bugün radikal bir karar ile alınması beklenen bu kadar yüksek bir faiz oranı kelam konusu olmayacaktı.
NEOLİBERAL SERMAYEDEN FAİZ TAHMİNLERİ
Neo Liberalizmin Global Sermaye Devlerinden Deutsche Bank %20, JP Morgan ve Bank of America %25 ve Goldman Sachs %40 seviyesinde Faiz beklerken, her nedense aklıma “Akbabalar” yanında, Hazine ve Maliye Bakanının Şeffaflık, Tutarlılık ve Öngörülebilirlik tabirleri geldi.
İç ve dış piyasalarda, hatta sıradan vatandaşlar ortasında “Faiz Toto” oynanırken, bu tabirlerin çok kısa müddette manalarını kaybetmesi, iktisat idaresine ve siyasetlerine olan güvenilirliğin yerlerde sürünmesine yol açacağını beklemek yanlış olmayacaktır.
Kaldı ki, daha çok yakın vakitte kelamda Yeni İktisat Programı uygulayacağını ve Faizden asla taviz vermeyeceğini söyleyen Cumhurbaşkanı, Siyaset Faizi konusunda Hazine ve Maliye Bakanı ile TCMB’nin yeni Liderinin kararlarını kabullendiğini açıklaması, bugünkü Faiz kararının artış tarafında olacağı beklentisini de tepeye çıkarmış durumda…
MUHTEMEL FAİZ ARTIŞI NE KADAR
Konunun özüne gelecek olursak, bugün Merkez Bankası Para Siyaseti Heyetinin Memleketler arası Kuruluşlara Şeffaflık unsurunun ihlal edilerek, kapalı kapılar gerisinde artış kelamı verme ihtimalini de göz önüne alarak, Siyaset Faizinin %15-20 ortasında bir oranda belirlenmesinin kuvvetle mümkün olduğunu söylemek mümkün görünüyor.
Bu noktada ister istemez 27 aydır 2 Bakan ve 2 Merkez Bankası lideri yiyen “Nas Politikası” insanın aklına köyden kasabaya giderken “bedeli karşılığında” sırayla cet yahut at otomobiline binen yahut sahip olan Ağa ve Marabasının durumunu akla getiriyor ki, fazla uzatmamak için bilmeyenlerin bilenlere sorması yahut hatırlayamayanların öyküyü internetten okumasını tavsiye ederim.
DÖVİZ SANILDIĞI ÜZERE DÜŞMEYECEK
Politika Faizinin çok yüksek oranlı artış yerine, kademeli olarak belirlenmesine karar verilmesi durumunda, Faiz oranı %12-15 aralığında olabilecektir ki bu durumda Döviz Kurlarında yüksek oranlı bir düşme beklentisinin karşılık bulmayacağını, mesela Dolar Kurunun 20 TL’nin altına düşmesinin kelam konusu olmayacağını söylemek isterim.
YATIRIM-İSTİHDAM EKSENİ TERK EDİLECEK
Ancak, Makro İktisat Siyasetlerinin evrilmesi açısından baktığımızda durum hayli vahimdir. Şöyle 2003-2021 periyodunda çok yanlış bir biçimde tercih edilen Düşük Kur-Yüksek Faiz-Dış Borçlanma ve İthalata Bağımlı Büyüme Siyasetinin sebep olduğu yüksek oranlı işsizlik ve ulusal endüstrimizin komaya girmesinin unutularak, tekrar birebir yanlış yola girilmesi, son 2 yıldır dillendirilen Yatırım-Üretim-İhracat ve İstihdam ana ekseninin terk edileceği gerçeğini de ortaya koymaktadır.
Benzer halde Hazine ve Maliye Bakanının Ortodoks Siyasetler uygulanacağı tarafındaki demeçlerinin, Minimum Fiyata Yapılan %34’lük artış ile Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanının en düşük memur maaşlarında %108’lik artış ile 22 bin TL seviyesine çıkartılacağı ve yeniden Cumhurbaşkanının Emekli Maaşlarında ortalama %30-40 seviyesinde yüksek oranlı artışlar olacağını ima etmesi, inandırıcılığı ve tutarlılığı ortadan kaldırdığı üzere, enflasyon ve hayat pahalılığı ile önemli bir gayretin olmayacağını da göstermektedir.
MÜCADELE LAFTA KALDI
Bütün bu gelişme ve varsayımlar ortaya koymaktadır ki, geçtiğimiz 2 yılda yaşanılan Döviz Kuru Artışı-Ücret Artışı-Maliyet ve Fiyat Artışı Kısır Döngüsünün, Finansman masraflarının toplam Maliyetler içindeki hissesine bağlı olarak, Faiz-Maliyet-Enflasyon sarmalı biçimine evrilerek sürecek ve Hayat Pahalılığı ile çaba yalnızca lafta kalacaktır.
İş bununla da kalmayacak, son 2 çeyrekte gerçekleşen vasat da olsa büyüme trendi aksine dönecek ve iktisat Resesyon (durgunluk) ve hatta “enflasyon içinde sakinlik olan” Stagflasyon ile karşı karşıya kalabilecektir.
BAE ZİYARETİ YANLIŞ
Bu ortada Merkez Bankasının acemi Liderinin birinci Para Siyaseti Toplantısında alınacak değerli bir karar arifesinde, CB Yardımcısı ile Hazine ve Maliye Bakanının kendisini yalnız bırakarak BAE’ye gitmelerinin yanlış olduğunu söz etmek isterim.
Son olarak diyebilirim ki, AKP Genel Liderinin dünkü Küme toplantısında “CB Yardımcısı, Hazine ve Maliye Bakanı ve Merkez Bankası ortasında uyumu sağlayıp güçlü, uyumlu ve ehil bir grup kurduk” tabirlerini aktifliğin bir şahısla değil, kurumsal bir faaliyetle olabileceğini vurgulamak yanında, uyumla misyonlu şahsın iktisat eğitimi olmadığı üzere, uzman olarak çalıştığı kurumda da makro iktisat alanında hiçbir deneyimi ve yetkinliğinin olmadığını en düzgün bilenlerdenim.
HER DPT ÇALIŞANI UZMAN DEĞİL
Sayın Cumhurbaşkanının, Lütfi Elvan başarısız örneğinde olduğu üzere, geçmişte DPT’de her çalışanı makro iktisattan anlayan bir Uzman zannetmesi, vatandaşlarımızın her sakallıyı hoca zannetmesinden bir farkı bulunmamaktadır.
Konuyu biraz mizahla karışık bitirecek olursak, eskiden Sovyetler Birliği periyodunda Kolhoz Yöneticisini Yardımcısı, Yardımcısını Mühendis, Mühendisi İşçi vb. halde gizlice denetim ederken, bugün ülkemizde Cumhurbaşkanı Yardımcısını, Yardımcısı Hazine ve Maliye Bakanını, Bakan BDDK Başkanını, BDDK Lideri da güya Merkez Bankası Liderini denetim ediyor üzere görünüyorlar.
Böyle bir durumda ne milletlerarası yatırımcılar, ne yurtiçindeki ekonomik aktörler, ne de vatandaşlar idareye itimat duymazlar ki, güvensizlik iktisat siyasetlerini muvaffakiyetle uygulamanın önündeki en değerli davranışsal mahzurlardan biridir.
FİKRET ARTAN KİMDİR
İ.Ü. İktisat Fak. mezunu olup, ABD Kolorado Üniv. İktisat Enstitüsünde Kalkınma İktisadı Sertifikası, ABD Kaliforniya Üniv. Milletlerarası Tic. ve Finansman Yüksek Lisans eğitimi aldı. 1986-2000 yıllarında DPT-Yıllık Ekonomik Programlar kısmında Planlama Uzmanı, 1997-1998 yıllarında Başbakanlık İktisat Müşaviri, 2000-2001döneminde Dış Tic. Müsteşar Yardımcılığı ve 2001-2004 yıllarında T.C. Vaşington Büyükelçiliği Ticaret Başmüşavirliği Diplomatik misyonlarında bulunmuş, 2018 yılından beri Ekonomi Bakanlığı Müşavirliğinden Emekli Bürokrattır.
KİT’ler, Özelleştirme, Makro Ekonomik İstikrarlar, Ekonomik Krizler ve Dış Ticaret alanında çalışmaları bulunmaktadır.