Jiyar Gol
BBC Dünya Servisi
İran’daki birçok sertlik yanlısı muhafazakâr, İsrail Lübnan’da Tahran’ın en yakın ve en eski müttefiki Hizbullah’ı gaye alırken ülkenin rastgele bir adım atmamasından giderek rahatsız oluyor.
İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezekşiyan, BM Genel Heyeti’nde yaptığı konuşmada İsrail’in Gazze’deki hücumlarını eleştirdi ve Lübnan’daki hücumların cevapsız bırakılmayacağı ikazında bulundu.
Ancak Temmuz’daki seçimle misyona gelen Pezekşiyan, sertlik yanlısı seleflerinden daha uzlaşmacı bir tonda konuştu ve İsrail’in yok edilmesi telaffuzunu kullanmaktan kaçındı.
Pezekşiyan “Herkes için barış istiyoruz ve rastgele bir ülkeyle çatışma niyetimiz yok” dedi.
İran Cumhurbaşkanı tıpkı vakitte, hükümetinin Batılı güçlerle nükleer görüşmelere geri dönmeye hazır olduğunu vurguladı ve “2015’teki nükleer muahedenin taraflarıyla görüşmelere hazırız” dedi.
Diğer İranlı yetkililer ve İhtilal Muhafızları (IRGC) kumandanları da İsrail’in İran’a ve müttefikleri Hamas ve Hizbullah’a karşı giriştiği akınlara misilleme yapma konusunda alışılmadık derecede ölçülü bir duruş sergiliyor üzere gözüktüler.
İran her iki örgüte de silah, para ve eğitim verdi. Lakin İranlı önderler, İsrail’in ülkelerine direkt saldırmasına karşı büyük bir caydırıcı öge olması manasında Hizbullah’a güveniyor.
İran’ın dayanağı, IRGC’nin 1980’li yıllarında kurulmasına yardımcı olmasından bu yana Hizbullah Lübnan’ın en kuvvetli silahlı gücü ve siyasi aktörüne dönüşmesinde kritik değerdeydi.
Tahran, Hizbullah’ın İsrail’e karşı kullanabileceği silahların en önemli tedarikçisi, bilhassa de gelişmiş silahlı insasız hava araçları ve füzeler manasında. ABD de daha evvel İran’ın Hizbullah’a yılda 700 milyon dolar verdiğini argüman etmişti.
Geçen hafta İran’ın Lübnan büyükelçisi, davet aygıtı Beyrut’taki büyükelçilik binasında patladığnda ağır yaralandı. Hizbullah üyelerinin kullandığı binlerce davet aygıtı ve telsizin infilak etmesi sonucu toplam 39 kişi ölmüştü.
İran İsrail’i suçladı fakat kamuoyu önünde misilleme tehdidinde bulunmadı.
İsrail, Nisan ayında Şam’daki İran Konsolosluğu binasını vurup, İhtilal Muhafızlarına bağlı Kudüs gücünün sekiz üst seviye kumandanını öldürdüğünde, Tahran süratle cevap vermiş ve İsrail’a yüzlerce SİHA ve füze göndermişti.
İran ayrıyeten, Temmuz sonunda Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye’nin Tahran’da öldürülmesinden İsrail’i sorumlu tuttuktan sonra, missileme yapma taahhüddünde bulunmuştu. Fakat şu ana kadar rastgele bir adım atılmadı.
BBC’ye konuşan eski bir İhtilal Muhafızları kumandanı İsrail’i tekrar tekrar tehdit edip, rastgele bir şey yapmamanın IRGC’nin İran’daki destekçileri ve ülke dışındaki müttefikleri ortasındaki güvenilirliğine daha büyük bir ziyan verdiğini söyledi.
Cumhurbaşkanı Pezekşiyan Pazartesi günü Amerikalı gaetecilere İsrail’in İran’ı bir savaşın içine çekmeye çalıştığını söyledi.
Cumhurbaşkanı “İran, İsrail ile tansiyonu azaltmaya ve İsrail de tıpkı şeyi yaparsa silahları indirmeye hazır” dedi.
İran’ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney’e yakın kimi muhafazakârlar, İsrail’le tansiyonu azaltmaktan bahsettiği için cumhurbaşkanını eleştirdi ve canlı röportajlar vermekten kaçınması gerektiğini belirttiler.
Pezekşiyan Çarşamba günü New York’ta bir basın toplantısı düzenleyecekti, fakat iptal edildi. Daha önceki sözleri yüzünden basın toplantısını iptal etmeye zorlanıp zorlanmadığı belirli değil.
İran’da güç aslında Ayetullah Hamaney ve IRGC’nin elinde. Kıymetli stratejik kararları veren cumhurbaşkanı değil.
Ayetullah Hamaney’in ayrıyeten, Çarşamba günü savaş gazilerine yaptığı konuşmada misilleme planlarından kelam etmemesi ve İsrail’e tehditlerde bulunmaması da çok alışılmadık bir durum.
Amerikan haber sitesi Axios’tan İsrailli gazeteci Barak Ravid, iki İsrailli yetkili ve Batılı diplomatların, Hizbullah’ın İran’dan İsrail’e saldırarak yardımına koşmasını istediğini söylediğini yazdı. Ravid’e nazaran İsrailli yetkililer İran’ın Hizbullah’a “zamanlama yanlışsız değil” dediğini belirtti.
Geçen hafta İhtilal Muhafızları’yla irtibatlı olduğu bilinen internet TV programı Maydan’ın sunucusu, İran istihbarat kaynaklarına dayandırarak İsrail’in “geçen ay özel bir operasyon düzenlediğini, IRGC üyelerini öldürdüğünü ve evraklar çaldığını” söyledi.
Sunucu, İran basınının ülke içinde düzenlendiği belirtilen operasyonu haber yapmasının yasaklandığını da belirtti.
Yine IRGC’yle bağlantılı Tasnim Haber Ajansı ise savları reddetti.
İslam Cumhuriyeti kendisini riskli bir durumun içinde buldu.
İsrail’e saldırmanın, ABD’nin askeri müdahalesini beraberinde getirebileceği ve ülkeyi daha büyük bir savaşın içine çekebileceğinden dertliler.
Amerikan ambargolarıyla darbe alan iktisat ve ülke içindeki olaylarla birlikte, IRGC’ye yönelik potansiyel bir Amerikan saldırısı, rejimin güvenlik aygıtını daha da zayıflatabilir ve rejim zıtlarını bir defa daha ayaklanmaya cesaretlendirebilir.
Ancak İran Hizbullah’ın İsrail ile çatışmasına doğruda müdahaleden kaçınırsa, bölgedeki müttefiklerine, kriz periyotlarında İslam Cumhuriyeti’nin kendi varoluşunu ve çıkarlarını onların üzerinde tutacağı bildirisini verme riskiyle de karşı karşıya.
Bu, İran’ın nüfuzunu ve bölge genelindeki ittifaklarını zayıflatabilir.